Nhớ nhau từng phút, yêu từng giây
Câu hát ấy ở trong bài hát “Đường về Việt Bắc” của Đoàn Chuẩn-Từ Linh.
Thật khó mà ngờ rằng câu ấy được viết ra cách đây hơn 70 năm, và mãi đến nay vẫn chưa thấy ai bộc lộ một tình yêu và nỗi nhớ thiết tha hơn thế. Nhớ đến như thế là… nhớ quá là nhớ. Yêu đến như thế là… yêu quá là yêu.
Chưa hết, ta còn nghe được trong nhiều câu hát của người nhạc sĩ này một tình yêu đắm say và nỗi nhớ ngập lòng gửi về người mình yêu. Như là...
Yêu một sớm, nhớ nhau bao mùa thu (Cánh hoa duyên kiếp), hay là…
Nhớ nhau từ làn môi, đôi mắt / Nhớ nhau đành tìm trong tiếng hát (Lá đổ muôn chiều), Nhớ nhau tìm trong ánh sao (Lá thư).
Chưa hết, lại còn… Nhớ phút ngập ngừng lòng giấy viết rằng “Chờ đến kiếp nào”… (Lá thư)
Vẫn chưa hết, lại còn… Chiều nào áo tím nhiều quá, lòng thấy rộn ràng nhớ người (Đường về Việt Bắc)
Chỉ toàn những nhớ và nhớ. Thường thì nỗi nhớ nhung đi với tâm trạng buồn bã, cô đơn. Người ta nói “buồn nhớ” chứ ít ai nói “vui nhớ”. Ở đây thì nỗi nhớ về cùng những phút vui rộn ràng.
Gọi tên từng nỗi nhớ
Không chỉ “nhớ rộn ràng”, còn có biết bao nỗi nhớ mang những tên gọi khác nhau được tìm thấy nhiều nhất trong những lời thơ, lời nhạc. Mỗi tên gọi thể hiện những trạng thái, mức độ tình cảm khác nhau. Chắc không có dân tộc nào “nhớ” nhiều và có nhiều cách diễn tả tâm trạng nhớ nhung hơn dân tộc Việt. Thử kể ra một vài…
Nhớ rưng rưng:
Leo lên cành bưởi nhớ người rưng rưng
(“Động hoa vàng”, Phạm Thiên Thư)
Là nhớ đến muốn khóc, muốn chảy nước mắt.
Nhớ mênh mang, nhớ vời vợi:
Mây bay năm xưa còn đó, đâu tìm người hẹn hò…
(“Ngàn năm mây bay”, Nguyễn Hiền)
Nỗi nhớ trải dài, lan rộng đến những bến bờ nào xa xăm.
Nhớ dào dạt, nhớ dạt dào:
Áo em lụa trắng sông Hương
qua đò Thừa Phủ nhớ thương dạt dào
(“Về chân trời tím”, Hoàng Anh Tuấn)
Nỗi nhớ trào dâng như từng đợt sóng xô nhau, xô nhau tràn mãi vào bờ.
Nhớ ngẩn ngơ, nhớ thẫn thờ:
(“Chinh phụ ngâm khúc”, Đoàn Thị Điểm)
Nhớ chất ngất, nhớ ngút ngàn:
Hồn thả theo mây khói ngút ngàn
(“Khung trời tưởng nhớ”, Xuân Chung)
Nhớ bất tận, nhớ vô bờ:
Chiều trên phá Tam Giang / Anh sực nhớ em
Nhớ bất tận
(“Chiều trên phá Tam Giang”, Tô Thùy Yên)
Nhớ điên cuồng, nhớ phát điên:
Nhớ lạ lùng:
Một phương trời nhớ không Dung?...
(“Chuyện mùa xuân muộn”, Thái Phương Thư)
Nhớ sướt mướt, nhớ nghẹn ngào:
(“Giấc mơ hồi hương”, Vũ Thành)
Một vài nỗi nhớ là lạ như…
Nhớ xót xa:
Gợn buồn nhìn anh em nói “Mến anh”
(“Nắng chiều”, Lê Trọng Nguyễn)
Trong nỗi nhớ xót xa có nỗi ray rứt và tiếc nuối. Chỉ những ai từng “nhớ xót xa” mới hiểu thế nào là… nhớ xót xa.
Nhớ tơi bời:
Có người lặng ngắm mây trôi / biết bao là nhớ tơi bời
(“Hướng về Hà Nội”, Hoàng Dương)
Nghe câu hát mà nghe gió mưa, nghe giông bão… tơi bời.
Có bao nhiêu nỗi nhớ là bấy nhiêu tên gọi, không làm sao kể hết được. Nào là nhớ bâng khuâng (như “trời rộng nhớ sông dài” trong thơ Huy Cận), nhớ da diết, nhớ day dứt, nhớ se sắt, nhớ miên man, nhớ mỏi mòn, nhớ vấn vương, nhớ tái tê, nhớ đau đáu, nhớ canh cánh và cả những nhớ khủng khiếp, nhớ kinh khủng, nhớ tàn bạo…
Chưa kể những nỗi nhớ vu vơ gọi là “nỗi nhớ không tên” hay những cách nói như “nhớ em/anh trong tận cùng nỗi nhớ”, được hiểu là nhớ đến tột độ, tột cùng, không nhớ nào sánh được.
Một trạng thái “quá độ” của nhớ là tương tư, là nhớ quay quắt nhớ cồn cào, nhớ đến bỏ ăn bỏ ngủ, đến phát ốm phát bệnh, nhớ ngẩn ngơ ngơ ngẩn như kẻ mất hồn.
Gió mưa là bệnh của giời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng
(“Tương tư”, Nguyễn Bính)
Mắt, môi cũng nhớ:
Nhớ em nhớ cả nụ hôn dịu dàng
(“Áo tím”, Vũ Thành)
Ngón tay, ngón chân cũng nhớ:
Ngón chân em nhớ những ngày có nhau
(“Nhớ”, Trần Mộng Tú)
Áo, khăn cũng nhớ:
Nắng, mưa cũng nhớ:
Thương ai mà sương khuya vội vàng buông
(“Vẫn có em bên đời”, Trịnh Công Sơn)
Trăng, sao cũng nhớ:
Cỏ cây, hoa lá cũng nhớ:
(“Thuở ban đầu”, Phạm Đình Chương) Hay là…
(“Nụ cười sơn cước”, Tô Hải)
Biển cũng nhớ:
Ngày mai em đi, biển có bâng khuâng gọi thầm
(“Biển nhớ”, Trịnh Công Sơn) Hay là…
biển bạc đầu thương nhớ
(“Thuyền và biển”, Xuân Quỳnh)
Sóng cũng rì rào nhớ:
Lòng em nhớ đến anh
cả trong mơ còn thức
(“Sóng”, Xuân Quỳnh)
Tìm quên trong nỗi nhớ
Có khi bài thơ không có chữ nào là “nhớ” nhưng lại… nhớ hơn cả nhớ.
Xếp tàn y lại để dành hơi
(“Khóc Bằng phi”, tương truyền là câu thơ vua Tự Đức tưởng tiếc nàng ái phi bạc mệnh). Hay là…
Em nhìn lên vòm cây gió thổi
Lá như môi thầm thì gọi anh về…
Anh nhìn giếng, giếng sâu trong vắt
Nước như gương soi lẻ bóng hình anh
(“Vườn xưa”, Tế Hanh)
Nhiều lắm, những bài thơ trăm nhớ ngàn thương. Người viết chỉ ghi xuống ngẫu nhiên ít câu thơ còn đọng lại trong trí nhớ, chắc chắn là quên sót nhiều bài thơ, câu thơ hay. Đành chịu vậy, cho đến một lúc nào được ai đó nhắc cho hoặc bỗng nhiên… nhớ lại.
Bên này đất nước nhớ thương nhau
(“Đôi bờ”, Quang Dũng)
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà
(“Tràng giang”, Huy Cận)
Khói huyền bay lên cây
(“Màu cây trong khói”, Hồ Dzếnh)
đèn thắp hoài mắt đỏ
(“Một mình”, Kim Tuấn)
Cũng là nỗi niềm nhung nhớ, ý thơ nghe là lạ:
Nửa đêm ngồi dậy ngóng phương trời
(“Đêm giáng sinh”, Tần Hoài Dạ Vũ)
Lạ hơn nữa:
Ôm em trong tay mà đã nhớ em ngày sắp tới
(“Dạ khúc”, Thanh Tâm Tuyền) Hay là…
thanh tâm tuyền
(“Phục sinh”, Thanh Tâm Tuyền)
Và một đôi câu lục bát nhớ:
Hương gây mùi nhớ, trà khan giọng tình
(“Kiều, Nguyễn Du)
Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông
Một người chín nhớ mười mong một người
(“Tương tư”, Nguyễn Bính)
Mắt chiều hun hút sân ga
Còn cầm tay đã mất và nhớ nhung
(“Chiều biệt ly”, Cung Trầm Tưởng)
Nhớ em một dáng mùa thu úa tàn
(“Đà Lạt hai người”, Hoài Khanh)
Nhạc hâm nóng máu dập dờn da gai
(“Kẻ lãng tử”, Thành Tôn)
Bát canh rau đắng mẹ già còn không?
(Lúc nhớ, Hoàng Lộc)
Đi xa, nhớ nhà. Với người Việt sống xa quê, nỗi nhớ canh cánh bên lòng vẫn là nỗi buồn nhớ quê hương. Càng xa quê lâu năm, nỗi nhớ càng thêm se sắt. Làm sao mà không nhớ một nơi chốn người ta đã sống đã yêu, đã hạnh phúc đã khổ đau, và cả… nhớ nhung nữa. Nhớ mảnh vườn thửa ruộng, nhớ luống cày liếp rau, nhớ bụi chuối buồng cau, nhớ bờ tre khóm trúc, nhớ một phần đời của mình còn gửi lại nơi chốn ấy.
Người Việt mình được tiếng là nhớ lâu nhớ dai, nhớ mãi nhớ hoài, nhớ không dứt ra được. Sống để bụng, chết mang theo. Vui cũng nhớ, buồn cũng nhớ. Yêu cũng nhớ, hận cũng nhớ. “Tình, thù rực nắng”, hay “Miếng ngon nhớ lâu, đòn đau nhớ đời”. Làm sao mà không nhớ những tháng năm tươi đẹp, hạnh phúc tràn đầy hay những thời kỳ khốn khó, những mất mát, tai ương? Làm sao mà không nhớ những biến cố lớn, nhỏ ập đến trong đời mình, làm thay đổi cả số phận của một đất nước và số phận của mỗi con người?
Tháng Tư ướt đẫm trong lòng
Cơn mưa vẫn đổ trên dòng nhớ quên
(“Mưa tháng Tư”, Miên Thụy)
Tháng Tư nhớ nỗi buồn vàng
nghe như đâu đó bài than thở buồn
Bóng chiều kinh nguyện đồi chuông
Thuyền nhân biển lớn lệ tuôn đoạn đành
(“Lục bát tháng Tư”, Thy An)
Hồi tưởng về những kỷ niệm vui, người ta ít còn cảm thấy vui sướng; hồi tưởng về những kỷ niệm buồn người ta vẫn còn cảm thấy buồn khổ. Có lẽ vì vậy, sau biết bao nỗi nhớ không rời, đến khi tuổi đời chồng chất người ta lại muốn tìm quên cho đầu óc được thảnh thơi, nhẹ nhàng.
Tìm quên, nhưng có dễ đâu, như câu hát nào, Khi cố quên là khi lòng nhớ thêm…
Lê Hữu
